Werk, inkomen en economie

In een jaar dat voor negen maanden volledig is overschaduwd door corona, geldt voor 2020 en doorlopend naar 2021 dat onzekerheid de bepalende factor is. Ook de Zaanse economie ontkomt hier niet aan. Dit hoewel zij iets minder zwaar getroffen lijkt dan bijvoorbeeld Amsterdam. Dat komt vooral als gevolg van de stabiliserende werking van de (voedingsmiddelen)industrie. Sectoren die in zwaar weer verkeren, zoals de horeca, detailhandel, evenementenbranche, ZZP’ers en cultuur, zijn in de Zaanse economie minder sterk vertegenwoordigd.
Er zijn gelukkig ook positieve signalen. Sinds maart 2020 is er sprake van een licht herstel van het consumentenvertrouwen. Al blijft deze per saldo negatief. Het producentenvertrouwen in de industrie, een belangrijke sector voor de Zaanse economie, is in januari 2021 zelfs voor het eerst sinds lange tijd positief. Dat betekent dat meer producenten positief zijn over orderpositie en verwachtte bedrijvigheid, dan producenten die hier negatief over zijn. Ook de gronduitgifte op de bedrijventerreinen lijkt nauwelijks vertraging te ondervinden en gaat in hoog tempo voort.
Om de Zaanse economie gericht te ondersteunen en versterken is de beschikbaarheid van relevante, betrouwbare en actuele informatie onontbeerlijk. Zaanstad is in 2020 deelnemer geworden van een landelijke projectgroep om meer inzicht te krijgen in de effecten van corona op de economie en om te leren van ervaringen van andere deelnemers.
De coronacrisis leert ook dat het belangrijk is aandacht te blijven houden voor het versterken van innovatie. Innovatie is niet alleen van belang met het oog op het bestrijden van de effecten van corona, maar ook voor de periode erna, om te komen tot duurzame groei. In 2020 heeft de nadruk gelegen op innovatie op het gebied van (technische) opleidingen, zodat de Zaanse werknemer voorbereid is op de eisen die een duurzame en dynamische economie en technologie stellen. De transitie naar een meer duurzame economie leidt tot vraag naar goed opgeleide werknemers in de energietechniek en bouw. In 2020 is doorgewerkt aan de nieuw op te richten Tech Lands (Zaan Campus) en de nieuwbouw hiervan in Zaandam.
2020 leek een jaar te worden waarin het toerisme in de Zaanstreek verder aan zou trekken. Het aantal bezoekers naar de regio en Zaanstad nam door corona echter flink af. Gemiddeld kwam er tien tot twintig procent van het aantal bezoekers van de afgelopen jaren. Hierdoor nam ook de hotelbezetting af. Van een gemiddelde bezetting in 2019 van ruim tachtig procent, ging dit in 2020 naar gemiddeld iets meer dan dertig procent. Dit werd voornamelijk behaald in de zomermaanden. De meeste maanden van 2020 kenden echter een bezettingspercentage tussen de tien en vijftien procent. Zaanstad is in 2020 gestart met de actualisatie van de toeristische visie en is de toeristische bewegwijzering in het centrum van Zaandam vernieuwd en uitgebreid.
Een toekomstbestendige economie is gebaat bij investeringen in het bevorderen van duurzaamheid. Economie en duurzaamheid kunnen elkaar onderling versterken. In 2020 is op het gebied van duurzaamheid gewerkt aan de Regionale Energiestrategie 1.0, de Warmtetransitievisie en het Zaans Klimaatakkoord 2.0. Als gevolg van de coronacrisis zijn veel bijeenkomsten digitaal georganiseerd, zoals klimaatgesprekken en klimaattafels. Daarnaast is ingezet op het verduurzamen van de woningvoorraad, collectieve inkoop van zonnepanelen, ventilatie en isolerende maatregelen.
Ook op het gebied van circulaire economie zijn in 2020 diverse stappen gezet. De transitie naar een circulaire economie is volop in gang. Ook in Zaanstad zijn er inmiddels meerdere circulaire projecten in ontwikkeling en wordt nieuwe kennis en ervaring met onder meer circulair bouwen opgedaan.
De coronacrisis heeft de context van de participatieopgave veranderd en heeft een extra dimensie toegevoegd. Naast de focus op goede dienstverlening ligt de focus op het in contact blijven met mensen, een luisterend oor bieden en eventuele hulpvragen zo snel mogelijk signaleren. In contact met mensen wordt nagegaan wat zij nodig hebben om de verschillende fasen van beperkende maatregelen zo goed mogelijk door te komen. Voor wie het mogelijk en zinvol is, wordt begeleiding en training digitaal aangeboden en is er extra aandacht voor een nieuwe groep werkzoekenden (van werk naar werk).
Activering, leren en re-integreren gaat vaak samen met het vergroten van iemands wereld en nieuwe dingen ondernemen waardoor mensen zich kunnen ontwikkelen. Dat is het afgelopen jaar maar zeer beperkt mogelijk geweest. Het is onvermijdelijk dat de ontwikkeling van sommige inwoners tot stilstand is gekomen of dat zij zelfs terugvallen. De inzet op projecten is ook verlegd. Er is veel gedaan om nieuwe vormen van dienstverlening te ontwikkelen. Dit om zoveel mogelijk inwoners die werkloos zijn geworden of werkloos dreigen te worden te ondersteunen.
De financiële situatie van veel Zaanse inwoners is in 2020 geraakt door de coronacrisis. De toegang tot hulp en de ondersteuning bij financiële problemen is een groot deel van het jaar veelal digitaal of anderszins op afstand verlopen. Mede als gevolg hiervan is de toestroom van inwoners met financiële hulpvragen niet zo hoog geweest als gedacht. De deelname aan de collectieve zorgverzekering kende in 2020 een toename van het aantal verzekerden met 1.100 en bedraagt nu 4.993.

Directe gevolgen corona
In 2020 lag de focus op het bieden van ondersteuning aan bedrijven die getroffen zijn door de coronacrisis. Er wordt veel gebruik gemaakt van de overheidssteunpakketten als de Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo), Tegemoetkoming vaste lasten (TvL), en de Noodmaatregel Overbrugging voor Werkgelegenheid (Now). Opvallend is het lage aantal faillissementen over 2020. Mogelijke verklaring hiervoor is dat er veel gebruik gemaakt wordt van de steunpakketten. Verder zien wij dat de vraag naar arbeidskrachten in bepaalde sectoren onverminderd groot blijft, zoals onder meer de techniek, zorg en logistiek.
Werkgelegenheidsgroei is in de eerste plaats zeer belangrijk voor mensen met een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt. Het wegvallen van banengroei vertaalt zich in een groei van het beroep op de bijstand. Nadat jarenlang steeds minder inwoners afhankelijk waren van een bijstandsuitkering, is dat aantal in 2020 weer gegroeid. Inwoners met een bijstandsuitkering hebben vaak een kwetsbare positie op de arbeidsmarkt. Voor hen is het moeilijker geworden om werk te vinden en te behouden. De instroom in de uitkering is gegroeid ten opzichte van 2019 en de uitstroom blijft juist achter. Daardoor groeit het totaal aantal mensen in de bijstand. Ook het percentage mensen met een parttimebaan en een gedeeltelijke bijstandsuitkering is afgenomen.
Met betrekking tot inkomensverstrekkingen en armoede heeft de lockdown in 2020 tot vertragingen geleid. Omdat fysieke afspraken niet meer mogelijk zijn, was het moeilijker om een startgesprek te voeren. Ook is het lastiger om fraude te signaleren of afspraken te maken voor Werk of Meedoen. Veel initiatieven, bijeenkomsten en voorlichting hebben door corona een andere (digitale) invulling gekregen of zijn uitgesteld.
Vanuit Meedoen Zaanstad zijn sport- en culturele activiteiten georganiseerd voor kinderen uit de wijk. Deze activiteiten zijn georganiseerd onder de naam Zomer-, Herfst- en Winter Experience. Aan de activiteiten hebben een groot aantal kinderen meegedaan. Het programma is verder aangevuld met bijvoorbeeld gezonde maaltijden.
Het gebruik van de Individuele inkomenstoeslag en Meedoen Zaanstad is in 2020 ten opzichte van 2019 afgenomen. Voor de individuele inkomenstoeslag ligt de verklaring mogelijk bij de beperkte persoonlijke contacten van de Sociaal Wijkteams met de inwoners als gevolg van het coronavirus.