Inleiding
Gemeenten voeren steeds meer taken in samenwerking met anderen uit. Dat kan zijn door middel van inkoop, subsidie, lening, verbonden partijen of een combinatie daarvan. Gemeente Zaanstad geeft 33% van het geld uit aan activiteiten die de gemeente zelf uitvoert en 45% aan samenwerking met externe partijen door middel van inkoop, subsidie en verbonden partijen. In 2020 heeft gemeente Zaanstad 131 mln aan uitkeringen uitgekeerd (22% van het totaal).
Gemeente Zaanstad voert veel taken uit met andere gemeenten e/o privaatrechtelijke organisaties. Dit kan zijn door middel van inkoop, subsidies, leningen, verbonden partijen of een combinatie daarvan. Bijvoorbeeld met de GGD werken we samen in een gemeenschappelijke regeling, inkoop (jeugdteam) en door het verstrekken van subsidies. In dit overzicht wordt duidelijk gemaakt welk deel van onze lasten we uitgeven aan samenwerking (45%, € 268 mln), hoeveel we zelf doen en uitkeringen verstrekken (55%, € 326 mln).
Deze paragraaf gaat in op de samenwerkingsvorm verbonden partijen. De paragraaf Financiering gaat in op leningen en garanties en in de paragraaf Bedrijfsvoering komt inkoop aan de orde.
Kader verbonden partijen
Verbonden partijen zijn rechtspersonen waarin de gemeente een financieel belang en/of bestuurlijk belang heeft. Met een verbonden partij zet de gemeente Zaanstad één of meerdere taken op afstand. Onder bestuurlijk belang wordt verstaan: een zetel in het bestuur van een participatie of het hebben van stemrecht. Met een financieel belang wordt bedoeld dat de gemeente middelen ter beschikking heeft gesteld die ze kwijt is in geval van faillissement van de verbonden partij en/of als financiële problemen bij de verbonden partij verhaald kunnen worden op de gemeente. Voorbeelden hiervan zijn een subsidie of een garantstelling.
Het kader rondom verbonden partijen is vastgelegd in de nota Verbonden partijen 2014. In de nota is een strategische visie rondom verbonden partijen opgenomen. Deze visie is verwoord in spelregels. De spelregels horen bij drie verschillende fasen die een verbonden partij kent:
- Oprichten : in deze fase komen vragen aan de orde als 'wanneer wordt een verbonden partij opgericht?' 'welke rechtsvorm?'
- Beheersen: in deze fase wordt beschreven welk beheer en control instrumentarium wordt gehanteerd voor het risicomanagement en toezicht op verbonden partijen.
- Evalueren en beëindigen : in deze fase wordt ingegaan op de evaluatie van verbonden partijen en de vraag of voortzetting van de samenwerking in de huidige vorm nog het meest passend is.
Deze spelregels vormen de strategische uitgangspunten voor de nota Verbonden partijen. De spelregels zijn nader uitgewerkt in de nota verbonden partijen die is vastgesteld in maart 2014 door de raad.
Beheer verbonden partijen
Met het op afstand zetten van één of meerdere taken van gemeente Zaanstad in verbonden partijen, moet de gemeente Zaanstad het toezicht daarop inrichten. De ene verbonden partij heeft meer risico’s dan een andere, waardoor het benodigde toezicht per partij verschilt.
Na oprichting van een verbonden partij wordt het risicoprofiel van de verbonden partij bepaald. Bij een hoog risicoprofiel wordt het toezicht op de verbonden partij intensiever ingericht, dan bij een verbonden partij met een laag risicoprofiel.
Het risicoprofiel van een verbonden partij wordt bij oprichting bepaald en één keer in de 4 jaar integraal geëvalueerd. Mocht daar tussentijds aanleiding voor zijn, kan het risicoprofiel tussentijds worden herijkt.
Aan de hand van een vragenlijst worden de risico’s in vier deelgebieden in kaart gebracht:
- Bestuurlijk
Op dit onderdeel wordt gekeken naar de stemverhouding en aanvullende bevoegdheden die zijn vastgelegd in statuten of een gemeenschappelijke regeling. Daarnaast wordt gekeken in hoeverre verbonden partijen aan de kaderstellende spelregels (vastgesteld in maart 2014) voldoen. - Financieel
De financiële risico’s worden bepaald aan de hand van het financiële belang, aansprakelijkheid en wat de maximale financiële schade is bij beëindiging of faillissement. Het financieel belang kan bestaan uit een jaarlijkse financiële bijdrage, verstrekte leningen of garantstellingen vanuit de gemeente Zaanstad - Politiek
Bij het politieke belang staat de publieke en maatschappelijke betrokkenheid van een verbonden partij centraal. Dit gaat om vragen als “biedt de verbonden partij substantiële werkgelegenheid in de gemeente Zaanstad?”, “Richt de verbonden partij zich op kwetsbare groepen in de samenleving of op de veiligheid van de burger?” Er wordt bij dit deelgebied ook een inschatting gemaakt van de kans op imagoschade voor de gemeente Zaanstad. - Omgeving
Omgevingsfactoren die een rol spelen zijn:
- is de verbonden partij gevoelig voor economische bedreigingen (bijvoorbeeld recessie, ontwikkelingen arbeidsmarkt)
- afhankelijkheid van veranderingen in wet- en regelgeving
- risicomanagement: zijn er veel niet beheersbare risico’s? wat is de kans dat deze zich voordoen?
De risico’s in deze deelgebieden worden gevisualiseerd in een risicokompas (bron Naris ). Een voorbeeld hiervan wordt onderstaand weergegeven. Hoe verder de lijn zich beweegt naar de buitenkant van het kompas, hoe hoger het risico is. In het volgende voorbeeld is het financieel belang en bestuurlijk belang relatief hoog. Een risicoprofiel is hoog als een verbonden partij een totale risicoscore heeft tussen de 30 en 50, een gemiddeld risicoprofiel als een verbonden partij een score tussen de 20 en 30 heeft en een laag risicoprofiel als de score lager is dan 20.
De gemeente Zaanstad kent 22 verbonden partijen, waarvan:
- 7 in een hoog risicoprofiel
- 10 in een gemiddeld risicoprofiel
- 5 in een laag risicoprofiel
De verbonden partijen met een hoog risicoprofiel en de beheersing ervan, worden in deze paragraaf beschreven en toegelicht.
Hoog risicoprofiel
Voor verbonden partijen met een hoog risicoprofiel wordt twee keer per jaar een risicoanalyse uitgevoerd. Eerder geïnventariseerde risico's worden geactualiseerd en er wordt gekeken naar actuele ontwikkelingen en de daaruit volgende risico's. Dit kunnen zowel financiële als niet financiële risico's zijn. De beheersmaatregelen worden bij deze risicoanalyse in kaart gebracht. Waar nodig wordt een link gelegd met de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing.
Stand van zaken aanbevelingen rekenkameronderzoek
Stand van zaken aanbevelingen rekenkameronderzoek
De Rekenkamer Zaanstad heeft in 2017 onderzoek gedaan naar samenwerkingsverbanden van gemeente Zaanstad om inzicht te krijgen in hoeverre het college en de gemeenteraad grip hebben op de samenwerkingsverbanden waaraan de gemeente Zaanstad deelneemt. In het rapport concludeert de Rekenkamer dat het college de raad op voldoende wijze ondersteunt en dat de raad overwegend grip heeft op samenwerkingsverbanden. De Rekenkamer doet ook aanbevelingen om de grip op samenwerkingsverbanden te verbeteren. De aanbevelingen hebben betrekking o.a. betrekking op informatievoorziening, actualisatie en verbreding van de nota en de paragraaf verbonden partijen. De stand van zaken van de uitvoering van de aanbevelingen wordt hieronder beschreven
- Informatiemomenten met de raad
De raad heeft verschillende instrumenten om discussie te voeren en informatie te verkrijgen over samenwerkingsverbanden. In bijvoorbeeld regionale raadsledenbijeenkomsten en regio carré's kunnen onderwerpen over samenwerking geagendeerd worden. Centraal hierbij staat dat de raad geïnformeerd wordt en vragen kan stellen. Er vindt geen besluitvorming plaats. - De raad ontvangt actieve terugkoppeling naar aanleiding van zienswijze trajecten
De raad geeft jaarlijks op de concept meerjarenbegroting van gemeenschappelijke regelingen een zienswijze. Het algemeen bestuur (AB) van de gemeenschappelijke regeling bespreekt de zienswijzen in de vergadering van het AB en besluit of de zienswijzen wel/niet worden overgenomen in de definitieve begroting. Het is voor de raad meestal onduidelijk wat er met de ingediende zienswijze gebeurt. Gemeente Zaanstad wil graag dat de raad vanaf nu hierover actief geïnformeerd door de gemeenschappelijke regelingen wordt geïnformeerd. Bij de Vervoerregio gebeurt dit al. Met deze stap kan de gemeenteraad beter invulling geven aan de kaderstellende en controlerende rol richting het bestuur van de gemeenschappelijke regeling. En krijgt de raad meer grip op samenwerking. Hiermee wordt vooruitgelopen op één van de voorgestelde wijzigingen in de Wet Gemeenschappelijke Regelingen (WGR). - Evaluatie Werkom: conclusies en aanbevelingen
Deze evaluatie is in oktober 2020 afgerond. De raad is in een raadsinformatiebrief 2020/25026 hierover geïnformeerd. De conclusie van de evaluatie is dat de raad door het college, overeenkomstig de nota verbonden partijen, op de juiste momenten is aangehaakt. Zij is gekend in alle nodige beslissingen die door hem genomen moesten worden. In enkele gevallen is de raad wel voor een voldongen feit gesteld. In de evaluatie worden ook aanbevelingen gedaan. Effectieve/efficiënte opzet van de bedrijfsvoering, opdrachtgeversrol gemeente bij selectie en aansturing directie en behoud interne checks- en balances Deze aanbevelingen zijn door het college overgenomen. - De nota verbonden partijen wordt geactualiseerd en verbreed
Een voorstel voor actualisatie en verbreding van de nota wordt begin 2021 aan de raad aangeboden. Hierin worden o.a. de volgende onderdelen betrokken:- Gemeentes werken steeds meer samen. Niet alle vormen van samenwerking vallen onder de definitie van verbonden partijen. Bijvoorbeeld de Metropoolregio Amsterdam (MRA) en het Sportbedrijf Zaanstad. Uit het oogpunt van risicobeheersing en doelrealisatie zullen deze samenwerkingsverbanden beter onder de aandacht worden gebracht van de raad.
- Er wordt gewerkt aan richtlijnen om te komen tot een systematische en expliciete afweging voor taakuitvoering en samenwerking.
- Integrale benadering van samenwerkingsverbanden waar gemeente Zaanstad meerdere financiële relaties mee heeft. Bijvoorbeeld de GGD Zaanstreek-Waterland.
- Verbreding van de paragraaf verbonden partijen
In 2020 is een start gemaakt met de actualisatie en verbreding van de nota verbonden partijen. Ook zijn er gesprekken gevoerd met raadsleden om vooraf de wensen van de raad te betrekken bij de actualisatie.
Nieuw wetsvoorstel Wet Gemeenschappelijke Regelingen (WGR)
O p 26 augustus 2019 is de consultatieversie van het wetsvoorstel tot wijziging van de WGR gepubliceerd. De wetswijziging heeft tot doel dat de democratische legitimiteit van gemeenschappelijke regelingen wordt vergroot, waardoor gemeenteraden meer en beter invulling kunnen gaan geven aan hun kaderstellende en controlerende rol richting het bestuur van een gemeenschappelijke regeling. De afstand tussen het bestuur van gemeenschappelijke regelingen en de raden van deelnemende gemeenten wordt op deze wijze zoveel als mogelijk verkleind.
Beëindiging en oprichting van verbonden partijen
Beëindiging
De deelname van gemeente Zaanstad in de volgende verbonden partijen is of zal worden beëindigd:
- Houdstermaatschappij EZW
De organisatie van de vennootschap blijft voorlopig in stand zij het dat de Houdstermaatschappij geen deelneming in Alliander NV meer heeft. De daadwerkelijke liquidatie van de Houdstermaatschappij kan pas plaatsvinden als alle vorderingen en schulden, inclusief de belastingaanslagen, volledig zijn afgewikkeld.
In 2020 is een compromis met de Belastingdienst bereikt. Hierdoor kan de liquidatie, na het opstellen van de jaarrekening 2020 afgerond worden in 2021. En tot een verdeling van de dan resterende liquide middelen van de vennootschap gekomen worden. - Schadeschap Schiphol
Zaanstad is deelnemer aan de Gemeenschappelijke Regeling Schadeschap Luchthaven Schipol. Het Schadeschap handelt de verzoeken om schadevergoeding af wegens uitbreiding van Schiphol op grond van de Planologisch Kernbeslissing “Schiphol en Omgeving” uit 1995. Omdat alle schadeverzoeken -op één na- zijn afgehandeld, is het Schadeschap per 1 juni 2020 opgeheven. Het nog lopende schadeverzoek (niet in Zaanstad) wordt afgehandeld door het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.
- Gemeenschappelijke regeling Archeologie Zaanstad-Oostzaan
De gemeenschappelijke regeling Archeologie Zaanstad - Oostzaan is opgericht in 2002. Door deze regeling kan gemeente Oostzaan gebruik maken van de gemeentelijk archeoloog en depot van gemeente Zaanstad. Hiervoor wordt jaarlijks een financiële vergoeding in rekening gebracht bij gemeente Oostzaan. In december heeft de raad ingestemd met de beëindiging van de gemeenschappelijke regeling. De samenwerking zal 2021 worden voorgezet in een dienstverleningsovereenkomst archeologische diensten met gemeente Oostzaan.
Totaal overzicht verbonden partijen
Op basis van artikel 15 van de BBV is het verplicht om óók een totaal overzicht van de verbonden partijen op te nemen in de jaarrekening met daarin een aantal vaste onderdelen. Dit overzicht is onderstaand weergegeven.
Gemeenschappelijke regelingen
In het overzicht van gemeenschappelijke regelingen wordt tevens invullingen gegeven aan het verplicht register op basis artikel 27 in de Wet Gemeenschappelijke Regelingen. Per gemeenschappelijke regeling wordt een link gemaakt naar de meest actuele versie van de gemeenschappelijke regeling waarin de verplichte informatie is terug te vinden.